Epoka wikingów (ok. 800-1100) była okresem ekspansji Skandynawów, którzy zasiedlali tereny położone nad Morzem Bałtyckim, a nawet dotarli do Ameryki Północnej.
Wraz z odkryciem na tych obszarach wczesnośredniowiecznych skarbów, pojawiły się pytania o to, czyją własność stanowi to dziedzictwo kulturowe.
Źródła historyczne dowodzą, jak skomplikowana, a czasem wręcz kontrowersyjna jest kwestia przynależności i własności w odniesieniu do znalezionych skarbów. W poszczególnych epokach były one postrzegane jako dziedzictwo regionalne albo narodowe, ogólnoeuropejskie lub wręcz światowe.
Wikińskie złoto jako narodowe dobro kultury
„My – Duńczycy jesteśmy dumni z naszego wikińskiego dziedzictwa – i mamy ku temu powody. Epoka wikingów jest fascynująca. W tym czasie śmiało odkrywaliśmy nowe lądy. Uwielbiam tę epokę.”
W momencie powstania w XIX w. państw narodowych: Danii, Norwegii i Szwecji historycy stworzyli odrębne monografie tych trzech krajów. Okres między starożytnością a średniowieczem nazwano epoką wikingów ze względu na nasilone tendencje ekspansyjne Skandynawów – to wtedy poszczególne kraje skandynawskie wywarły po raz pierwszy wpływ na dzieje świata.
Rane Willerslev, dyrektor Duńskiego Muzeum Narodowego, 2021
„Nowa” epoka została ujęta w muzealnictwie poszczególnych krajów – w 1904 r. Muzeum Historyczne w Oslo stworzyło salę wikingów. Skarb z Hoen został wyeksponowany jako centralny punkt wystawy.
Do dzisiaj w niektórych skandynawskich muzeach obiekty z epoki wikingów są eksponowane jako artefakty ściśle narodowe.
Nie budzi wielkiego zdziwienia fakt, że skandynawskie znaleziska w rodzaju skarbu z Hoen są traktowane jako przynależne do danego kraju.
Także biżuterię z Hiddensee potraktowano jako część narodowego – tym razem niemieckiego dziedzictwa kulturowego, mimo iż wcześnie ustalono, że wytworzono ją w Skandynawii.
W 1880 r. zaprezentowano ją na wystawie znalezisk archeologicznych na terenie Cesarstwa Niemieckiego.
W 1936 r. na propagandowej nazistowskiej wystawie zatytułowanej „Niemcy” pokazano replikę rzeczonej biżuterii.
Od 1976 r. po świecie krążył obraz biżuterii ukazanej jako enerdowskie narodowe dobro kultury.
Złoto wikingów jako dobro regionalne
W krajach skandynawskich złote skarby z epoki wikingów są postrzegane jako narodowe dziedzictwo kulturowe. Skupienie ich w stolicach poszczególnych państw wzmacnia ich znaczenie jako dobra narodowego.
Biżuteria z Hiddensee zawędrowała do regionalnego muzeum. Dzięki temu uwypuklono jej związek z regionem Pomorza Przedniego. Na niemieckich wystawach organizowanych w okresie od 1880 do 1936 r. oprócz podkreślania jej narodowego charakteru, wskazywano na związki z prowincją Nowe Pomorze Przednie i Rugia, a następnie tzw. Okręgiem Pomorze. W 1936 r. Peter Paulsen wykorzystał skandynawskie pochodzenie skarbu do potwierdzenia rzekomej „germańskiej” dominacji w regionie Morza Bałtyckiego.
Również sam region podkreślał lokalny charakter biżuterii: począwszy od lat 20. XX w. stralsundzcy jubilerzy mieli w swojej ofercie pomniejszone kopie fragmentów rzeczonej biżuterii. Do dziś motywy znane z tego złotego znaleziska widnieją na licznych pamiątkach ze Stralsundu i okolic.
Złoto wikingów jako dziedzictwo europejskie i światowe
Od dawna wiadomo, że w epoce wikingów istniała rozległa sieć kontaktów handlowych. Krótko po odkryciu skarbu z Hoen w 1834 roku ustalono, że niektóre z odkrytych w nim monet pochodzą z Arabii i Persji, a do północnej Europy dotarły najprawdopodobniej właśnie za pośrednictwem szlaków handlowych.
Potencjał, jaki niesie ze sobą idea opowiedzenia historii w wymiarze ponadgranicznym, został jednak w gruncie rzeczy dostrzeżony dopiero po II wojnie światowej. Powołana do życia w 1945 r. organizacja UNESCO, której celem było budowanie pojednania między narodami, umieściła na swojej liście dziedzictwa światowego pozostałości osad z epoki wikingów w Kanadzie, określając je mianem „unikatowych kamieni milowych w dziejach ludzkiej migracji”.
W 1993 r. Rada Europy powołała do życia projekt Viking Cultural Route – szlak wypraw, obejmujący – obok przystanków w Europie, do których należy także Oslo ze skarbem z Hoen – również miejsca w Ameryce Północnej.
Na swojej stronie internetowej Rada Europy uzasadnia ideę przedsięwzięcia w następujący sposób: „W czasach, gdy jedynie wąskie grono ludzi podejmowało podróże, wikingowie wyruszali na wyprawy łupieżcze, prowadzili wymianę handlową i osiedlali się w odległych zakątkach. Przez kilka stuleci zaszczepiali swoją kulturę i tradycje na kontynencie europejskim. W tym sensie dziedzictwo wikingów jednoczy narody w dzisiejszej Europie”.
